Στις 20 Μαΐου 2025, τα μέλη της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων (LIBE) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ψήφισαν τη θέση τους σχετικά με τη μεταρρύθμιση του Κανονισμού της Europol. Αν και η ψήφος αυτή θεωρείται πλήγμα για την αρχική πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, εξακολουθεί να νομιμοποιεί την επέκταση ενός ανησυχητικά αυξανόμενου καθεστώτος ψηφιακής επιτήρησης υπό την αιγίδα της Europol, η οποία αποκτά συνεχώς περισσότερες εξουσίες και πόρους.
Η πρόταση της Επιτροπής και το πολιτικό της πλαίσιο
Η αρχική πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής παρουσιάστηκε τον Νοέμβριο του 2023 ως μέρος ενός ευρύτερου νομοθετικού πακέτου για την «πρόληψη και καταπολέμηση της διακίνησης μεταναστών». Σε αυτήν περιλαμβανόταν και η τροποποίηση της εντολής της Europol, που θα σήμαινε σημαντική ενίσχυση των αρμοδιοτήτων της, ιδίως στον τομέα των ψηφιακών τεχνολογιών παρακολούθησης.
Ωστόσο, από τη στιγμή της παρουσίασής της, η πρόταση αυτή προκάλεσε την έντονη αντίδραση της κοινωνίας των πολιτών και νομικών εμπειρογνωμόνων. Τον Μάρτιο του 2025, 168 οργανώσεις και ειδικοί κάλεσαν τα μέλη του Ευρωκοινοβουλίου να την απορρίψουν, χαρακτηρίζοντάς την «παράνομη, ανασφαλή και ατεκμηρίωτη». Η μεταρρύθμιση κατηγορήθηκε ότι επιδιώκει τη συστηματική χρήση παρεμβατικών μέσων παρακολούθησης για την ποινικοποίηση μεταναστών και ατόμων που εργάζονται αλληλέγγυα προς αυτούς.
Η στάση του Κοινοβουλίου: ένα μερικό φρένο
Η θέση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αν και τροποποιημένη σε σχέση με την αρχική πρόταση της Επιτροπής, δεν καταφέρνει να αμφισβητήσει ουσιαστικά τη στρατηγική επέκτασης της Europol. Αν και αποσύρθηκαν ορισμένα από τα πιο προβληματικά σημεία, όπως η αποστολή της Europol σε τρίτες χώρες, η συνολική κατεύθυνση παραμένει επικίνδυνα ανεκτική απέναντι στη συνεχιζόμενη ενίσχυση των εξουσιών επιτήρησης.
Όπως επισημαίνει η Caterina Rodelli, αναλύτρια πολιτικής της Access Now:
«Με τη σημερινή ψήφο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απέτυχε να αμφισβητήσει την ατζέντα της Επιτροπής να εργαλειοποιήσει τις μεταναστευτικές πολιτικές για την ενίσχυση της ψηφιακής παρακολούθησης στην ΕΕ. Αν και αφαιρέθηκαν αμφιλεγόμενα σημεία, δόθηκε το πράσινο φως για την επέκταση της υποδομής επιτήρησης της Europol για την ποινικοποίηση της αλληλεγγύης».
Τρία βασικά προβλήματα παραμένουν
Η στάση της Επιτροπής LIBE επιχειρεί μερικώς να απαντήσει στις ανησυχίες της κοινωνίας των πολιτών, όμως δεν προσφέρει ουσιαστικές εγγυήσεις έναντι των επαναλαμβανόμενων παραβιάσεων της ιδιωτικότητας από τη Europol. Τα εξής τρία βασικά σημεία παραμένουν προβληματικά:
1. Αύξηση προϋπολογισμού για επεξεργασία βιομετρικών δεδομένων
Αν και έχουν προστεθεί κάποιες ασφαλιστικές δικλείδες, η πρόταση νομιμοποιεί τη συλλογή και επεξεργασία βιομετρικών δεδομένων. Παράλληλα, προβλέπει την ανάγκη επιπλέον πόρων για την εκτέλεση αυτών των διαδικασιών.
2. Συλλογή και ανταλλαγή δεδομένων με τρίτες χώρες
Η Europol εξακολουθεί να έχει τη δυνατότητα να παρακάμπτει τους κανόνες προστασίας δεδομένων κατά την ανταλλαγή πληροφοριών με τρίτες χώρες, όπως ορίζεται ήδη από τη μεταρρύθμιση του 2022. Η θέση του Κοινοβουλίου διατηρεί επίσης τον ρόλο των «αξιωματούχων διασύνδεσης μετανάστευσης» των κρατών μελών στις τρίτες χώρες, ενισχύοντας το δίκτυο συλλογής δεδομένων μεταναστών.
3. Επιτήρηση στο διαδίκτυο και λογοκρισία
Η Europol συνεχίζει να έχει τη δυνατότητα επιτήρησης των κοινωνικών δικτύων και διαγραφής περιεχομένου που θεωρείται συνδεδεμένο με τη «διακίνηση». Αυτή η πρακτική νομιμοποιείται από τη θέση του Κοινοβουλίου, δημιουργώντας ανησυχίες για αυθαίρετη λογοκρισία και περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης.
Η ευρύτερη εικόνα: ποινικοποίηση της αλληλεγγύης
Οι ανησυχίες δεν σταματούν στην τεχνική φύση των μέτρων επιτήρησης. Η ευρύτερη τάση ποινικοποίησης της αλληλεγγύης, ιδιαίτερα προς τους μετανάστες, εντείνεται. Μόλις τον προηγούμενο μήνα, νέα έρευνα κατέγραψε τουλάχιστον 142 περιπτώσεις τέτοιας ποινικοποίησης σε κράτη μέλη της ΕΕ για το 2024. Σε εις βάθος ανάλυσή του, ο συνασπισμός #ProtectNotSurveil προειδοποιεί ότι οποιαδήποτε αύξηση των εξουσιών και των πόρων της Europol θα επιδεινώσει αυτή την τάση.
Η Stefi Richani, υπεύθυνη συνηγορίας στην Equinox Initiative for Racial Justice, σχολιάζει:
«Η διακίνηση δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα σύμπτωμα της απάνθρωπης μεταναστευτικής πολιτικής της ΕΕ. Η μεταρρύθμιση αυτή είναι μια κραυγαλέα απόπειρα εργαλειοποίησης του κατασκευασμένου φόβου για τη μετανάστευση προς όφελος της ανεξέλεγκτης επέκτασης των αστυνομικών εξουσιών της Europol. Η ΕΕ πρέπει να ανακατανείμει τους δημόσιους πόρους προς τη φροντίδα και την προστασία των μεταναστών και ολόκληρης της κοινωνίας, και όχι στην επιτήρηση, τα κέντρα κράτησης και την καταστολή».
Τι ακολουθεί;
Παρότι η σημερινή ψήφος προσφέρει μια προσωρινή αναχαίτιση στις χειρότερες όψεις της μεταρρύθμισης, οι συνομιλίες με το Συμβούλιο της ΕΕ είναι προ των πυλών. Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων είναι πιθανό να επανέλθουν κάποια από τα πιο ανησυχητικά σημεία που απορρίφθηκαν, παρακάμπτοντας τις ανησυχίες για τα θεμελιώδη δικαιώματα και την ασφάλεια των πολιτών.
Επιπλέον, έχει ήδη δρομολογηθεί ακόμη μία μεταρρύθμιση της Europol για το 2026, γεγονός που καταδεικνύει πως η μάχη για τον έλεγχο των εξουσιών της δεν έχει κριθεί. Η επαγρύπνηση της κοινωνίας των πολιτών και η κριτική θεσμική στάση θα είναι κρίσιμες για την υπεράσπιση της δημοκρατίας και της ιδιωτικότητας στην ΕΕ.
Πηγή άρθρου: https://edri.org