Η τεχνολογία προβάλλεται εδώ και δεκαετίες ως η πανάκεια για τα περισσότερα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά προβλήματα. Όμως, όλο και περισσότερα παραδείγματα παγκοσμίως αποκαλύπτουν πως, όταν εφαρμόζεται χωρίς λογοδοσία και χωρίς ανθρωποκεντρική προσέγγιση, μπορεί να γίνει εργαλείο καταπίεσης, διάκρισης και ελέγχου. Το φαινόμενο του techno-solutionism, δηλαδή η πεποίθηση ότι κάθε κοινωνικό ζήτημα μπορεί να λυθεί μέσω κάποιας τεχνολογικής καινοτομίας, εξελίσσεται σε ιδεολογικό πυλώνα της σύγχρονης επιτήρησης και ποινικοποίησης των περιθωριοποιημένων ομάδων.
Τεχνολογία και ασφάλεια: Μια επίφαση προόδου
Από το Ισραήλ και τη Ρωσία, μέχρι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναπτύσσονται και υιοθετούνται συστήματα επιτήρησης που αξιοποιούν τεχνητή νοημοσύνη (AI), με πρόσχημα την αύξηση της ασφάλειας και της αποτελεσματικότητας. Στην πράξη, όμως, αυτές οι τεχνολογίες εφαρμόζονται δυσανάλογα σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και μειονότητες, με στόχο τον έλεγχο, την πρόληψη κινητοποιήσεων και την καταστολή.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η στρατιωτική μονάδα 8200 στο Ισραήλ, η οποία χρησιμοποιεί σύστημα AI για την παρακολούθηση Παλαιστινίων και ακτιβιστών στη Δυτική Όχθη. Το σύστημα αυτό παρέχει εργαλεία για την ανάλυση κινήσεων, την επιτήρηση της καθημερινότητας και ακόμη και την «πρόβλεψη κοινωνικών αναταραχών».
Αντίστοιχα, στη Ρωσία, λογισμικό αναγνώρισης εθνικότητας έχει τοποθετηθεί σε χιλιάδες κάμερες στην Αγία Πετρούπολη, νομιμοποιώντας τον ρατσιστικό έλεγχο και την καταγραφή ατόμων με βάση τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά τους.
Η Ευρώπη δεν αποτελεί εξαίρεση
Είναι λάθος να θεωρήσουμε αυτές τις περιπτώσεις ως χαρακτηριστικά αυταρχικών καθεστώτων. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η υιοθέτηση παρόμοιων πρακτικών επιτήρησης είναι όχι μόνο υπαρκτή, αλλά και θεσμοθετημένη. Η λογική της «Ψηφιακής Ευρώπης-Φρούριο» ενισχύεται μέσα από ρυθμιστικά πλαίσια και ευρωπαϊκά έργα, όπως το iBorderCtrl και το ROBORDER, τα οποία χρηματοδοτούνται από δημόσιους πόρους και βασίζονται σε αμφισβητούμενες τεχνολογίες.
Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η χρήση της τεχνολογίας στην πολιτική για τη μετανάστευση. Η βάση δεδομένων EURODAC επεκτάθηκε ώστε να περιλαμβάνει και φωτογραφίες προσώπων – ακόμη και παιδιών έξι ετών – για σκοπούς αναγνώρισης μέσω AI.
Παράλληλα, το AI Act της ΕΕ προσφέρει γενική εξαίρεση για χρήση σε θέματα εθνικής ασφάλειας, ενώ απέτυχε να απαγορεύσει αμφιλεγόμενα συστήματα σε μεταναστευτικό και αστυνομικό πλαίσιο.
Άλλα παραδείγματα όπως το έργο AEGIS δοκιμάζονται στην Ολλανδία, την Ισπανία και τη Ρουμανία, και περιλαμβάνουν εγκατάσταση AI-καμερών στην Αμβέρσα, για να «ανιχνεύουν απειλές» σε εβραϊκές κοινότητες.
Ο κίνδυνος της ψευδούς ουδετερότητας της τεχνολογίας
Οι υποστηρικτές της τεχνολογικής λύσης συχνά ισχυρίζονται ότι η τεχνολογία είναι ουδέτερη. Όμως, η τεχνολογία δεν αναπτύσσεται ούτε εφαρμόζεται σε κοινωνικό κενό. Ενσαρκώνει τις προκαταλήψεις, τις ιεραρχίες και τις ανισότητες του κοινωνικού πλαισίου στο οποίο ενσωματώνεται.
Όπως τονίζει η συμμαχία Protect Not Surveil, η αντιμετώπιση της τεχνολογίας ως ουδέτερης ενέχει τον κίνδυνο αναπαραγωγής ακριβώς εκείνων των μορφών κατάχρησης εξουσίας που η ΕΕ ισχυρίζεται ότι απορρίπτει.
Από την καινοτομία στην καταστολή
Η χρήση τεχνολογιών υπό το πρόσχημα της καινοτομίας οδηγεί συχνά στην ενίσχυση της καταστολής. Η Ουγγαρία, για παράδειγμα, ψήφισε νόμο τον Μάρτιο του 2025 που ποινικοποιεί το δικαίωμα στη διαμαρτυρία και επιτρέπει τη χρήση Remote Biometric Identification για την αναγνώριση συμμετεχόντων στο Pride της Βουδαπέστης.
Ταυτόχρονα, η αυξανόμενη ψηφιοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών, όπως η αστυνόμευση και η διαχείριση συνόρων, ανοίγει το δρόμο για την εμπορευματοποίηση και ιδιωτικοποίηση κρίσιμων τομέων, όπου στρατιωτικές και τεχνολογικές εταιρείες έχουν πλέον ισχυρά οικονομικά κίνητρα να συνεχίσουν να καινοτομούν – όχι για το κοινό καλό, αλλά για το ιδιωτικό κέρδος.
Προς μια ανθρωποκεντρική τεχνολογία
Η απάντηση στο techno-solutionism δεν είναι η απόρριψη της τεχνολογίας καθ’ ολοκληρίαν, αλλά η επανανοηματοδότησή της. Πρέπει να επανεξετάσουμε όχι μόνο το «πώς» αλλά και το «γιατί» χρησιμοποιούμε την τεχνολογία. Η ανάπτυξη και η χρήση των τεχνολογικών εργαλείων πρέπει να καθοδηγούνται από τις αξίες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της λογοδοσίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Το αφήγημα της τεχνολογικής λύσης μπορεί να είναι ελκυστικό, ειδικά σε περιόδους αβεβαιότητας. Όμως, η αλήθεια είναι ότι η τεχνολογία δεν μπορεί και δεν πρέπει να αντικαθιστά τη δημοκρατία, την κοινωνική πολιτική ή τη δικαιοσύνη. Αν θέλουμε μια κοινωνία πιο ασφαλή, πιο δίκαιη και πιο δημοκρατική, πρέπει να επανεξετάσουμε τον ρόλο της τεχνολογίας στη ζωή μας – όχι ως «αυτόματη λύση», αλλά ως εργαλείο για την ενδυνάμωση των ανθρώπων και των κοινοτήτων τους.
Πηγή άρθρου: https://edri.org/