Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται στο κατώφλι μιας σημαντικής, αλλά αμφιλεγόμενης ψηφιακής μεταρρύθμισης: την εισαγωγή της εφαρμογής “EU mini wallet”, μιας λύσης επαλήθευσης ηλικίας που βασίζεται στην κρατική ψηφιακή ταυτότητα των πολιτών. Αν και το μέτρο στοχεύει στην προστασία των ανηλίκων από επιβλαβές περιεχόμενο στο διαδίκτυο, πολλοί ειδικοί και οργανώσεις υπεράσπισης δικαιωμάτων εκφράζουν έντονη ανησυχία για τον αντίκτυπο στην ιδιωτικότητα, την πρόσβαση στην πληροφορία, αλλά και τη ψηφιακή ένταξη των πιο ευάλωτων ομάδων.
Τι είναι to EU Mini Wallet;
To EU Mini Wallet είναι μια εφαρμογή που αναπτύσσεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και έχει ως στόχο να προσφέρει έναν μηχανισμό ηλεκτρονικής επαλήθευσης ηλικίας για την πρόσβαση σε πλατφόρμες και υπηρεσίες με ηλικιακούς περιορισμούς. Η εφαρμογή αυτή θα βασίζεται σε ψηφιακές ταυτότητες που εκδίδονται από τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών και αρχικά θα κυκλοφορήσει πιλοτικά σε τρεις χώρες το καλοκαίρι του 2025.
Η λειτουργία της προβλέπει ότι κάθε χρήστης που θέλει να επισκεφθεί έναν ιστότοπο με περιορισμούς ηλικίας θα πρέπει να αποδείξει την ηλικία του μέσω της εφαρμογής, χωρίς (θεωρητικά) να αποκαλύπτει άλλα προσωπικά δεδομένα.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ισχυρίζεται ότι η εφαρμογή θα:
- Προστατεύσει τους ανηλίκους από επιβλαβές περιεχόμενο (όπως η πορνογραφία).
- Προσφέρει ανώνυμη επαλήθευση ηλικίας, χρησιμοποιώντας τεχνολογίες όπως Zero-Knowledge Proofs (ZKPs).
- Διασφαλίσει συμμόρφωση με τη νέα Digital Services Act (DSA).
Ωστόσο, οι στόχοι αυτοί έρχονται σε ευθεία σύγκρουση με τις πραγματικότητες της τεχνολογικής υλοποίησης, όπως θα δούμε παρακάτω.
Πού Βρίσκεται το Πρόβλημα;
1. Ιδιωτικότητα υπό Απειλή
Αν και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπόσχεται “ανώνυμη” επαλήθευση μέσω τεχνικών ZKP, αυτές οι τεχνολογίες είναι νέες, πολύπλοκες και δεν έχουν δοκιμαστεί επαρκώς σε κλίμακα. Το ενδεχόμενο διαρροών δεδομένων —και μάλιστα δεδομένων βασισμένων σε κρατικές ταυτότητες— είναι υπαρκτό και επικίνδυνο.
2. Κοινωνικός Αποκλεισμός
Η εφαρμογή προϋποθέτει ότι οι πολίτες θα διαθέτουν:
- Κρατική ψηφιακή ταυτότητα
- Σύγχρονο smartphone
Αυτό σημαίνει πως εκατομμύρια πολίτες (ιδίως ηλικιωμένοι, φτωχοί, μετανάστες, άτομα χωρίς πρόσβαση σε τεχνολογία) κινδυνεύουν να αποκλειστούν από υπηρεσίες και πληροφορίες στο διαδίκτυο.
3. Ψηφιακή Επιτήρηση
Η απαίτηση ταυτοποίησης πριν την πρόσβαση στο διαδίκτυο μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για μαζική παρακολούθηση και παραβίαση της ανωνυμίας. Αυτό θέτει σε κίνδυνο όχι μόνο απλούς πολίτες, αλλά και δημοσιογράφους, ακτιβιστές και whistleblowers.
Η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δηλώνει πως το mini wallet είναι “προσωρινή λύση”, και άρα δεν απαιτεί υψηλά πρότυπα ασφαλείας. Αυτή η παραδοχή από επίσημα χείλη δημιουργεί ερωτήματα για το κατά πόσο έχουν ληφθεί υπόψη βασικά ζητήματα ψηφιακής ασφάλειας και προστασίας δεδομένων.
Τα ψηφιακά αποτυπώματα (digital footprints) μπορούν να συσχετισθούν, ακόμα και με “ανώνυμες” τεχνικές, ειδικά όταν χρησιμοποιούνται από δημόσιες αρχές και μεγάλες πλατφόρμες που ήδη έχουν πρόσβαση σε τεράστιες βάσεις δεδομένων.
Αρχικά, η εφαρμογή εμφανίζεται ως εργαλείο για να εμποδίζεται η πρόσβαση ανηλίκων σε πορνογραφικό περιεχόμενο. Όμως, όπως συμβαίνει συχνά με τέτοιες τεχνολογίες, υπάρχει ο κίνδυνος διεύρυνσης του σκοπού (“scope creep”):
- Η εφαρμογή θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για περιορισμό πρόσβασης σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, gaming, ειδησεογραφικά μέσα, ακόμα και σε εκπαιδευτικό περιεχόμενο.
- Ενδέχεται να γίνει εργαλείο ελέγχου της συμπεριφοράς των πολιτών στο διαδίκτυο, παραβιάζοντας τη θεμελιώδη αρχή της ελεύθερης πληροφόρησης.
Παρά τη ρητορική προστασίας των παιδιών, οι ειδικοί τονίζουν ότι:
- Η ενδυνάμωση των νέων και η εκπαίδευσή τους στην υπεύθυνη χρήση του διαδικτύου είναι πιο αποτελεσματική από την απλή απαγόρευση.
- Η υποχρεωτική ταυτοποίηση μπορεί να αποτρέψει νέους από το να αναζητούν πληροφορίες για θέματα υγείας, σεξουαλικότητας ή ψυχολογικής υποστήριξης.
- Οι γονείς, με την επίφαση της “εποπτείας”, μπορεί να καταπατήσουν τα δικαιώματα των παιδιών στην ιδιωτική ζωή.
Εναλλακτικές Προσεγγίσεις
Αντί για την αμφιλεγόμενη εφαρμογή επαλήθευσης ηλικίας, η πολιτεία μπορεί να επενδύσει:
- Σε ψηφιακή παιδεία για παιδιά, γονείς και εκπαιδευτικούς.
- Σε εργαλεία design που προάγουν την ασφάλεια εξ ορισμού (by design) στις πλατφόρμες.
- Σε ανεξάρτητη εποπτεία και διαφάνεια στη χρήση τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης και επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων.
Η εφαρμογή του άρθρου 28 του Digital Services Act, που αφορά την προστασία των ανηλίκων, δεν πρέπει να βασιστεί αποκλειστικά στην τεχνολογική επαλήθευση ηλικίας. Χρειάζεται μια ολιστική προσέγγιση με γνώμονα τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπου η προστασία δεν γίνεται εις βάρος της ελευθερίας, ισότητας και ιδιωτικότητας.
Το EU Mini Wallet φαίνεται πως φέρνει περισσότερα προβλήματα απ’ όσα καλείται να λύσει. Αν και η ανάγκη για προστασία των ανηλίκων στο διαδίκτυο είναι πραγματική και επιτακτική, η επιλογή των μέσων δεν πρέπει να καταπατά θεμελιώδη δικαιώματα.
Η ταυτοποίηση για την πρόσβαση σε πληροφορία δημιουργεί ένα επικίνδυνο προηγούμενο. Η ιδιωτικότητα, η ελευθερία του λόγου και η ισότητα στην πρόσβαση είναι πυλώνες της δημοκρατίας μας και δεν πρέπει να θυσιαστούν στο όνομα της “ασφάλειας”.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να ηγηθεί στον κόσμο όχι μόνο τεχνολογικά, αλλά και ηθικά και δημοκρατικά. Αντί να βάζουμε εμπόδια στο διαδίκτυο, ας το κάνουμε πιο έξυπνο, πιο δίκαιο και πιο ασφαλές για όλους.
Πηγή άρθρου: https://edri.org/